تحلیلی پیرامون نهضت حسینی
وحدتِ سیاسی با بحث‏های انتقادی منافات ندارد
در این جا خوب است به یک جمله معترضه، اشاره کنیم و سپس به ادامه بحث بپردازیم گاهی گفته می‏شود که: اساسا طرح چنین بحث‏هایی غلط است، چون برایِ وحدتِ سیاسیِ مسلمین، که بخصوص در این زمان ضرورت دارد، زیان‏بار است، در پاسخ با اعتراف به این که وحدتِ سیاسیِ مسلمین ضرورت دارد، باید گفت:
اوّلاً: همه ارزش‏هایِ اسلام در این است که: روشنگرِ حق و پاسدارِ حقّ است؛ اگر روشنگری و پاسداریِ حق را کنار بگذاریم در حقیقت اسلام را کنار گذارده‏ایم.
ثانیا: هدفِ اصلیِ تحقیقاتِ اسلامی، موافقت یا مخالفت با اشخاص نیست. اصولاً، اشخاص در درجه اول نیستند، بلکه شناختِ واقعیّات در درجه اول است و اشخاص در درجه دومند.
علی علیه‏السلام در این زمینه در یکی از جملاتِ اعجازآمیزش می‏فرماید:
إنَّ دینَ اللّه‏ لا یُعْرَفُ بِالْرِّجالِ فَاعْرِفِ الْحَقَّ تَعْرِفْ أهْلَهْ...
یعنی، شناخت مسائلِ مربوط به اسلام، فقط مبتنی بر عملِ این و آن نیست، بلکه نخست باید حق را بشناسی تا در نتیجه، اهل حقّ را نیز بیابی.(1)
ثالثا: بحث در مسأله خلافت و خلفا و تأثیرِ آن در پیدایشِ جریان‏هایِ بعدی مانندِ جریانِ کربلا، ربطی به مسأله وحدتِ سیاسیِ مسلمین ندارد؛ منتها بهانه‏جوها، برایِ این‏که آب را گل‏آلود کنند، بین این دو مسأله ربط می‏دهند. اگر شیعه بگوید که مثلاً، عثمان مصالحِ اسلام را به خطر افکند، زیرا بنی‏امیّه را بر کلیّه امور مسلّط کرد و در نتیجه، زمینه شهادتِ علی‏ها و حسین‏ها را پیش آورد، آیا این‏گونه جملات، که بسیاری از محققّانِ سنّی هم مانند طه حسین و عقاد و علائلی و .... قبول دارند، با اصولِ اسلام مخالف است تا بهانه‏جوها آن را، دستاویز کنند و شیعه را مخالفِ اسلام یا مخالفِ وحدتِ سیاسیِ مسلمین بخوانند؟
اصولاً، یک اشتباه مهمّ برخی از برادرانِ سنّی این است که: تصوّر می‏کنند که وحدتِ سیاسیِ مسلمانان، باید با وحدتِ نظر در سایرِ مسائل توأم باشد با این که می‏بینیم: خودِ آن‏ها که به اصطلاح وحدتِ سیاسی دارند در بسیاری از مسائل، اختلاف‏نظرهای شدیدی داشته و دارند؛ بنابراین، باید از برادرانِ سنّی پرسید که: اصلاً چرا فقط در برابرِ شیعه و فقط رویِ مسأله خلافت، حساسیّت به خرج می‏دهند و فقط این مسأله را مانعِ وحدتِ سیاسی می‏پندارند؟ تاریخِ صدرِ اسلام، به این پرسشِ جالب پاسخ می‏دهد و می‏گوید:
ریشه این حساسیّت این است که: حاکمانِ ستمگر و عالمانِ خودخواه، مانند معاویه و عمر و عاص و وابستگانِ آن‏ها، خلافتِ ابوبکر و عمر و عثمان را، اساسِ کار می‏گرفتند تا بتوانند شیعه را به بهانه این که با خلافتِ اینان مخالفند، بکوبند و راهِ پیشرفتِ خودشان را هموار نمایند.
واقعیّتِ مزبور، شواهدِ فراوانی دارد؛ از بابِ مثال، عمرو عاصِ حیله باز، به معاویه بهانه‏ساز می‏گفت: بهترین راه مبارزه با علی علیه‏السلام و طرفدارانش این است که: ابوبکر و عمر را علی‏رغم آن‏ها، بزرگ کنی تا بتوانی آن‏ها را به جرمِ اعراضِ از آن دو نفر، سرکوب نمایی.(2) معاویه نیز، برایِ همین منظور، ابوبکر و عمر را علی‏رغم آنها، می‏ستود با این که خودِ او چنان که خواهیم دید به آن دو معتقد نبود. معاویه و عمرو عاص که جایِ خود دارند، منصور نیز، که از فرزندانِ عباس، عمویِ پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم و مخالفِ ابوبکر و عمر بود، سرانجام مانندِ معاویه لازم دید، برایِ برقراریِ حکومتش و سرکوبِ خط علی علیه‏السلام و فرزندانش، ابوبکر و عمر را بزرگ کند. منصور صریحا می‏گفت:
... وَاللّه‏ِ لاَءُقَدِّمَنَّ عَلَیْهِمْ تِیْما وَ عَدِیّا...
به خدا سوگند، برایِ طردِ خاندانِ علی علیه‏السلام و شیعیان آن‏ها، ابوبکر و عمر را بر آن‏ها مقدّم می‏دارم.(3)
از این نمونه‏ها و نظایر فراوانش معلوم می‏شود که: اساسا کشمکش در مسأله خلافتِ اسلامی، که موضوعِ اصلیِ [اختلاف] شیعه و سنّی است، یک جریانِ طبیعی نیست، بلکه یک جریان انحرافی است که در حقیقت، با سیاست‏هایِ شومِ حاکمانِ فاسد، مانند معاویه و منصور و با تبلیغاتِ عالمانِ مزدور و متعصّب‏هایِ خودخواه، داغ شده است والاّ اگر سیاست‏هایِ آن‏ها و تبلیغاتِ این‏ها نبود، هرگز مسلمان‏ها به خاطرِ مسأله خلافت به خصوص پس از گذشت زمانش، آن همه نزاع و خونریزی به راه نمی‏انداختند. و راستی به جا است بلکه لازم است که دانشمندانِ متتبع و نکته‏سنج، این مطلبِ حسّاس را که «مسأله شیعه و سنی مسأله‏ای است در درجه اول سیاسی و در درجه دوم مذهبی» پیگیری کنند، و شواهدِ آن را که در منابعِ اسلامی به‏وفور دیده می‏شود، گردآوری نمایند. این، به نوبه خود، کتابِ مفیدی می‏شود که بخشِ مهمّی از حقایقِ تاریخ و فرهنگِ اسلام را، بخصوص درباره شیعه و سنّی روشن می‏سازد و ریشه اختلاف‏ها را تضعیف می‏نماید.
چند نکته اساسی
به هر حال، بحث‏هایِ مذهبی با وحدتِ سیاسی منافات ندارد. کاملاً ممکن است که مسلمان‏ها، نظامِ مشترک و اتحادّ مستحکم داشته باشند و در عین حال، درباره مسائلِ اساسی اسلام، تا چه رسد به شخص‏ها و خط‏ها، تحقیق کنند و باید تحقیق کنند، بخصوص که اگر دیروز منطقِ «کور شو و کر شو» رونقی داشت، امروز این منطقِ سفیهانه، حتّی در نزدِ زورگویان، کاربردِ چندانی ندارد. امروز مردمِ مسلمان و غیرمسلمان می‏خواهند واقعیّات را بیابند اگرچه به قیمت از دست رفتنِ عقایدِ کهنه باشد. و چنان که گوشزد شد، سخنانِ عمر مدرکِ فوق‏العاده مهمّی است که بهتر از هر مدرکِ دیگری واقعیّات را آشکار می‏کند و مطالبِ جالبی را بخصوص درباره خلافت، از پس پرده بیرون می‏ریزد.
در این جا در حدود ظرفیّت این نوشتار به چند نکته اساسی پیرامونِ سخنانِ عمر، اشاره می‏شود و از برادرانِ سنّی درخواست می‏شود که اگر پاسخ منصفانه‏ای دارند بفرمایند.
اوّل: جمله عمر به پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم (هذیان می‏گوید) چنان‏که دیدیم: به خاطر این بود که می‏دانست پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم می‏خواهد، علی علیه‏السلام را کتبا نیز به خلافت نصب کند.
خودِ عمر در گفتگویِ دیگرش نیز که با ابن‏عبّاس دارد، علّت مخالفتش را با وصیّتِ پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم روشن می‏کند. ابن عبّاس به عمر گفت: پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم خلافت را برای علی علیه‏السلام می‏خواست. عمر در پاسخ او گفت: «مگر هر چه پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم خواست می‏شود؟ پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم خواست ابوطالب مؤمن بشود و نشد»(4) سبحان اللّه‏ از منطقِ عجیب عمر! آیا هیچ مسلمانی نیست به عمر بگوید: اگر به قول تو ابوطالب کافر بود و خواستِ پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم را رد کرد، آیا تو هم که مسلمانی، مانندِ کافر، خواستِ پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم را ردّ می‏کنی؟
نیازی به اثبات نیست که مخالفتِ عمر با وصیّت پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم زشت‏ترین اجتهاد در برابرِ نص بود که در دیگران نیز تأثیر تربیتیِ وخیمی می‏گذاشت و راه را برایِ هزارها اجتهادِ در برابر نص باز می‏کرد. مخالفتِ شدید و علنیِ عمر با پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم به مردم، بخصوص به معاویه‏ها و یزیدها می‏آموخت که برایِ پیشبردِ مقاصدِ سیاسیِ خودشان می‏توانند به بهانه مصالحِ مسلمین، با دستورهایِ پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم و اسلام مخالفت کنند؛ طبیعی است که این درسِ خطرناک که باید آن را «درسِ گستاخی و مرزشکنی» خواند، کیانِ اسلام را متزلزل می‏کرد و به سراشیبیِ سقوط می‏افکند.
دوم: ابن ابی‏الحدید، که یکی از دانشمندانِ مهمّ سنّی است، علی علیه‏السلام را افضل از ابوبکر می‏خواند و با این وصف می‏گوید: «سپاس برایِ پروردگاری است که ابوبکر را (و طبعا عمر و عثمان را) بر علی مقدّم ساخت.» البتّه محققانِ منصف می‏دانند که سخنِ ابن ابی‏الحدید با سخنانِ پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم مخالف است و نسبتِ مطلق «مقدّم شدنِ ابوبکر بر علی علیه‏السلام » به پروردگار، غلط است ولی در عین حال، باید گفت: از دیدگاهِ ابن ابی‏الحدید و همفکرانش حقّ مطلب ادا نشده است؛ حقّ مطلب از دیدگاهِ آن‏ها این است که بگویند:
سپاس برایِ پروردگاری است که خواستِ ابوبکر و عمر را بر خواستِ پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم مقدّم ساخت. واقعیّت این است که: ابوبکر و عمر به تصریح خودشان نخست دستور پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم را کنار زدند و سپس منصبِ علی علیه‏السلام را تصرّف کردند. و یکی از اشتباهات علما و حکّام، این است که مسأله شیعه و سنّی را ناشی از مخالفتِ ابوبکر و عمر با علی علیه‏السلام قلمداد می‏کنند با این که این مسأله، در حقیقت ناشی از مخالفتِ آن‏ها با پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم است نه با علی علیه‏السلام ؛ این نکته بسیاری از مطالب را روشن می‏کند و شایانِ دقّت می‏باشد.
سوم: جمله اخیر عمر که می‏گوید: «... کتابِ خدا برایِ ما کافی است و سخنِ پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم هذیان است» دروغ گمراه‏کننده‏ای است که با کتابِ خدا نیز مخالف است، زیرا کتابِ خدا می‏گوید:
... قُلْ إنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللّه‏ فَاتَبِّعوُنی...
ای پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم به مسلمان‏ها بگو: اگر خدا را دوست دارید از من اطاعت کنید؛ یعنی، کسانی که دستورِ پیغمبرِ خدا را گردن نمی‏نهند، به خداو کتابِ خدا نیز ایمانِ واقعی ندارند و نمی‏توانند داشته باشند.
چهارم: عدّه‏ای ادّعا می‏کنند که پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم با خلافتِ ابوبکر و عمر موافق بود، ولی گذشته از اینکه این ادّعا، حتّی به اعتراف ابوبکر که چند صفحه بعد ذکر می‏شود، مدرکی ندارد اساسا، همین مخالفتِ عمر با وصیّتِ پیغمبر، دلیل بر این است که: پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم با خلافتِ آن دو موافق نبود و گرنه عمر با آوردنِ قلم و کاغذ مخالفت نمی‏نمود؛ و چنان که دیدیم: خودِ عمر تصریح می‏کرد که مخالفتش با پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم به این جهت بود که می‏دانست پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم می‏خواهد کتبا نیز علی علیه‏السلام را برایِ خلافت تعیین کند.
متعصب‏های خدانشناس
البتّه عمر، چه در زمان پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم و چه پس از آن، چندین بار با دستورهایِ آن حضرت مخالفت کرد و حتّی در برخی مسائل، مانندِ متعه حج و متعه نساء که شرحش به درازا می‏کشد، تصریح به مخالفت نمود، ولی در مسأله بسیار مهمّ و حیاتیِ وصیّتِ پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم علاوه بر مخالفت، جسارتِ کفرآمیزی به پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم کرد که هیچ‏گونه توجیهِ معقولی ندارد. به این جهت برخی از نویسندگان مانندِ هیکل، دانشمندِ معروفِ مصری، این جسارتِ کفرآمیز و جنایت بار را، حتّی از کتاب‏هایِ خودشان که از منابعِ معتبرشان آورده‏اند، در چاپ‏هایِ بعدی اسقاط کرده‏اند(5)تا زمینه‏ای برایِ بیداریِ پژوهندگانِ حقیقت و اعتراض به مسؤولانِ گمراهیِ امّت نماند.
این‏گونه متعصب‏هایِ خدانشناس، نه فقط در مسأله وصیّتِ پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم ، بلکه در بسیاری از احادیثِ پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم که تصریح به خلافت علی علیه‏السلام می‏کند، دستبرد زده‏اند. علاوه بر کوششی که برایِ حذفِ جسارتِ کفرآمیز عمر، حتّی در طبع‏هایِ اخیر کتابِ بخاری کرده‏اند، این حدیثِ مهم را نیز تغییر داده‏اند که بزرگانِ اهل سنّت، مانندِ طبری، ابن‏اثیر، حلبی و... از پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم آورده‏اند که با اشاره به علی علیه‏السلام فرمود:
إنَّ هذا أخی وَ وَصیّی وَ خَلیفَتی فیکُمْ فَاسْمَعُوا لَهْ وَ أطیعُوا.
علی علیه‏السلام برادر من، وصیّ من و خلیفه من است، از او بشنوید و اطاعت کنید.
بی‏انصاف‏ها، بلکه بی‏ایمان‏ها، کلماتِ اصلیِ این حدیثِ شریف را (مانندِ «خلیفتی») در چاپ‏های بعدی انداخته‏اند.(6) راستی به کجا باید شکایت کرد که متعصّب‏ها برایِ این‏که به عمر خدمت کنند، به پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم خیانت می‏کنند و در این خطِ سیاه، کتاب‏هایِ خودشان را نیز تحریف می‏نمایند، گویی از سایه خودشان نیز می‏هراسند.
تعطیل حدیث یا فاجعه مصیبت‏بار
پنجم: رفتار عمر و همکارانش با پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم نشان می‏دهد که: آن‏ها از پیش نقشه‏هایی برای حیازت مقام پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم داشتند، منتها از زمان وفات پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم آن را آشکار کردند. عقل سلیم به هیچ وجه نمی‏پذیرد که مخالفت عجیب آن‏ها با وصیّت پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم به طور ناگهانی و بدون حساب‏های قبلی اتفاق افتاده باشد؛ به خصوص که شواهد دیگری هم در دست است که مقاصد زیر پرده آن‏ها را روشن‏تر می‏نماید، مانند این که به شهادت همه منابع تاریخی، با فرمان اکید پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم در روزهای آخر حیات مقدسش که فرمود: تحت فرماندهی اسامه نوجوان مدینه را ترک کنند و به سوی میدان جنگ بروند، مخالفت نمودند(7) و مانند این که با سرعت، و حتّی پیش از آن که به دفن پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم بپردازند، مقدّمات سقیفه را فراهم ساختند و مانند این که از اولین ساعات سقیفه، کلّیه مخالفت‏ها را با سفسطه بازی و پرخاشگری درهم کوبیدند(8) و...
ششم: که از همه بدتر است این است که: جمله عمر که: «کتابِ خدا کافی است و سخنِ پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم هذیان است» نشان می‏دهد که: او و همکارانش به سخنان پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم ، که پرتوِ وحی و بیانگرِ مسائل و مشکلات بود، اهمیّت نمی‏دادند، بلکه به نقل از کتاب‏هایِ معتبرِ سنّی، مردم را از آن منع می‏نمودند.(9)
اگر فرض کنیم که پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم به طور متوسط روزی بیست حدیث داشته، با این که مسلّما بیشتر داشته چون هر سخن و هر عمل پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم حدیث محسوب می‏شده، رویِ این فرض و با حساب 23 سال دوره رسالتِ آن حضرت، باید افزون از 160000 حدیث نبوی در دست باشد، ولی متأسفانه عمر و همکارانش، با ادّعای مضحک کفایت قرآن، از نشر این همه حدیث، کوتاهی و حتّی جلوگیری نمودند، بلکه به نصّ تاریخ: ابوبکر و عمر احادیث پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم را جمع کردند و آتش زدند(10)تا در دسترس مسلمان‏ها قرار نگیرد.
تعطیل حدیث، فاجعه مصیبت‏باری بود که گرفتاری‏های فراوانی برای جوامع اسلامی به بار آورد. یک نمونه‏اش این است که: با محو احادیث نورانی پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم ، قرآن از پیوست روشنگرش جدا شد و معارف اسلامی تا حدّ زیادی در پرده ابهام فرورفت. و از این جاست که تقریبا همه فرقه‏های اسلامی در همه مسائل اسلامی، اختلاف‏های شدیدی پیدا کرده‏اند و نه تنها در مطالب اعتقادی، سیاسی، اجتماعی، مانند جبر و تفویض، رؤیت خدا، بداء، خلق قرآن، عینیّت صفات خدا با ذات خدا، راه تعیین زمامداران و شرایط و وظایف آنها و چگونگی وظایف مسلمان‏ها در برابر زمامداران صالح و ناصالح و... گرفتار آرای متضادی گشته‏اند، بلکه در زمینه احکام اسلام و حتّی در زمینه نماز که مهمترین عملِ اسلام است نیز، در باتلاقِ تشتّت افتاده‏اند.
واقعا عجیب است که با این که پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم در حضور مسلمان‏ها هر روز پنج بار، و در مدت بیست و سه سال رسالتش بیشتر از چهل هزار بار، نماز خوانده است با این حال، اصحاب به اصطلاح مقدس پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم حتّی نماز پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم را به صورت روشنی به نسل‏های بعد نرساندند، بلکه با حساب‏های خیالی خودشان، در نماز و اعمال آن مانند وضو و اذان دست بردند. و با توجّه به این‏که حتّی در نماز پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم ، که بیشتر از چهل هزار مرتبه واقع شده، ابهام‏ها و تغییرهای فراوانی به وجود آورده‏اند خود به خود روشن می‏شود که بر سر جریان‏های بسیار حسّاس مانند غدیر خم، که فقط یک مرتبه واقع شده و برخلاف میل آن‏ها علی علیه‏السلام رابه خلافت نصب کرده، چه بلایی آورده‏اند و چرا آورده‏اند.
در این جا لازم است به یک نکته اساسی که بیشتر جنبه فرهنگی دارد و در عین حال به تبیین اوضاع آن زمان کمک بسیاری می‏کند توجّه نماییم و آن این که: به گفته برادران سنی،(11)از پیغمبر اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم کمتر از چهارصد حدیث صحیح، درباره مسائل اسلامی مانند نماز و سایر عبادات و معاملات، در دست است. حتّی ابوحنیفه، که تقریبا استاد همه پیشوایان سنّی به شمار می‏رود، می‏گوید: حدیث‏های صحیح هفده حدیث است. بدیهی است که این مقدار اندک نمی‏تواند پاسخگوی همه مردم در همه مسائل باشد و فقه اسلامی را که درخت پرشاخ و برگی است بارور نماید؛ بدین جهت است که برادران سنی ناچار شده‏اند به قیاس و استحسان بپردازند و به آرای شخصی و اختلاف‏انگیز کسانی همچون «ائمّه اربعه» بیاویزند.
تعطیل حدیث زمینه تحریف حدیث شد
با اندک تأمّلی روشن می‏شود که: ریشه اصلی این همه انحطاط و جمود این است که: عمر و ابوبکر احادیث پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم را ممنوع کردند. اگر ابوبکر و عمر به اهمیّت و احترام حدیث پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم لطمه نمی‏زدند و اقلاً اگر می‏گذاشتند که مؤمنان با صلاحیّت، احادیث پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم را، که نقش عظیمی در تشریح قرآن و مسائل اسلامی دارد، جمع کنند و نشر دهند مسلّما مجهولات و اختلافات مسلمان‏ها کمتر می‏شد و فقه و معارف اسلامی به خوبی، بارور می‏گشت و در نتیجه، زمینه‏ای برای پیدایش «مذاهب اربعه» نمی‏ماند و بازار قیاس و استحسان و آرای شخصی گرم نمی‏شد و مهمتر این‏که برای معاویه‏ها ممکن نمی‏شد که با سوءاستفاده از نبود احادیث صحیح، به جعل احادیث غلط بپردازند و با زبان حدیث‏سازان درباری، مانند ابوهریره، سمره، کعب‏الاحبار و... احادیث فراوانی به نام پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم به خورد مسلمان‏های آن زمان و هر زمان بدهند و واقعیّات اسلام را تحریف کنند و بدبختی‏های روزافزون و چاره‏ناپذیر به بار آورند.
اساسا تعطیل حدیث به دست ابوبکر و عمر بود که موجب شد زمینه مناسبی برای تحریف حدیث به دست معاویه پیش آید والاّ اگر آن تعطیل نبود این تحریف هم پیش نمی‏آمد و به مناسبت همین تعطیل حدیث و سپس تحریف حدیث که دنباله آن بود، پرسش مهمّی از برادران سنّی می‏شود که اگر می‏توانند، و هرگز نمی‏توانند، به آن پاسخ بگویند، آن پرسش مهم این است که: با توجّه به این که عمر می‏گوید «کتاب خدا برای ما کافی است و سخن پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم هذیان است» چگونه از دو اصل «کتاب خدا و سنّت پیغمبر» پیروی می‏کنند؟ اصولاً با توجّه به گفته عمر و با توجّه به روش ضدّ حدیثی او و همفکرانش احادیث واقعی پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم کجاست؟ و چگونه می‏توانیم به دست آوریم؟ و اگر به دست آوریم چه ارزشی دارد؟
به هر حال، عمر مخالفت‏های شدیدی با پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم کرد، یک نمونه آن که گوشزد شد این بود که از وصیّت پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم جلوگیری نمود. ابوبکر نیز چندین جا حرمت قانون اسلام و اهل بیت پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم را زیر پا گذاشت. در این جا به یک نمونه آن، که نشانه منزوی کردن اهل بیت پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم و تهییج مردم بر ضدّ آن‏هاست اشاره می‏کنیم تا بفهمیم که زمینه کربلا و کربلاها از هنگام رحلت پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم آغاز شد و طبعا گسترش روزافزونی پیدا کرد، آن نمونه این است که: شخص ابوبکر، حتّی به عنوان خلیفه پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم فاطمه علیهاالسلام دختر پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم را به شدت آزرده ساخت تا حدّی که فاطمه علیهاالسلام به تصریح کتاب‏های معتبر سنّی، تا دم مرگ از او و همکارش «عمر» اعراض کرد، با این‏که به اتفاق شیعه و سنی، فاطمه از همه زنان ارجمندتر بود و قرآن به طهارت و صداقتش تصریح می‏نمود و پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم هم درباره‏اش می‏فرمود: «فاطمه، پاره تن من است، هر که او را آزار دهد مرا آزار داده و هر که مرا آزار دهد خدا را آزار داده است.»(12)
اقدام ابوبکر و سخنان او
یک علت آزردگی فاطمه علیهاالسلام این بود که ابوبکر «فدک» را، که پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم به او داده بود، به زور گرفت و حقّ او را حتّی از راه ارث انکار نمود و برای توجیه این ستم بزرگ گفت: از پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم روایت است که:
إِنّا مَعاشِرَ الاْءنْبِیاءَ لانُوَرِّثُ شَیْئا....
ما پیغمبران چیزی برای میراث نمی‏گذاریم.(13)
جالب این است که: اصحاب پیغمبر و حتّی بستگان پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم این روایت را نقل نکرده‏اند. و بر فرض این که واقعیّت داشته باشد معنای خاصّی دارد که با آیات مخالفش (مانند وَرِثَ سُلَیْمانُ داوُدَ ـ رَبِّ هَبْ لی وَلیّا یَرِثنی) منافات ندارد، از این‏رو برخی از خلفای نسبتا نیک‏اندیش مانند عمربن عبدالعزیز، فدک را حقّ پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم شناختند و به آن‏ها برگرداندند و به طور کلّی «فدک» محک سیاست روز شده بود که هر خلیفه‏ای که با خاندان پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم عناد می‏ورزید، فدک را از آن‏ها می‏گرفت و هر خلیفه‏ای که عدالت به خرج می داد، فدک را به آن‏ها برمی‏گرداند.(14)
ابوبکر به گرفتن «فدک» از فاطمه و علی علیه‏السلام اکتفا نکرد، بلکه در ضمن این اقدام، سخنانی هم به آن‏ها گفت که واقعا دردآورست، یک نمونه از سخنان بسیار زننده او این بود که هنگامی که فاطمه علیهاالسلام علی علیه‏السلام را به عنوان شاهد فدک آورد، گفت: «شاهد روباه دم اوست».(15) نمونه دیگر که قلم از نقلش شرم دارد، این بود که در همین زمینه درباره علی علیه‏السلام گفت: «... کامّ طحال احبّ اهلها الیها البغیّ؛ مثل علی، مثل آن زن پلید است که محبوبترین شخص در نزد او، زناکننده با او بود.»(16) آیا هیچ مسلمانی نیست بپرسد که: چرا اهل بیت عزیز پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم ، که اکرام آن‏ها واجب است و به تصریح قرآن، اجر رسالت پیغمبر است، این‏طور اهانت بشوند و در این مورد و آن مورد و هر مورد این‏قدر ظلم ببینند؟ آیا آیینِ اسلامی و وجدان انسانی می‏پذیرد که آنان که از همه شریف‏ترند از همه مظلوم‏تر باشند؟ و به نقل بزرگان اهل سنّت منزل آن‏ها با آتش و خود آن‏ها با شمشیر تهدید شوند؟(17) ولی علّت این همه ظلم و جسارت به اهل بیت پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم چیست؟ علّتش همان است که: ابن ابی‏الحدید از استادش نقل می‏کند که «إنَّهُ الْمُلْکُ»(18)
یعنی، گرفتن «فدک» از فاطمه و علی علیه‏السلام و گفتن ناسزا به آن‏ها به خاطر این بود که با تضعیف موقعیّت اهل بیت، اساس کار خودشان را تقویت کنند.
در عین حال، مصیبت بزرگتر این است که: ظلم‏های ابوبکر و عمر به اهل بیت سرمشق سایر حکّام و خلفا هم می‏شد و به همان صورت نخستین، بلکه بی‏تردید به صورت‏های زننده‏تر، تکرار می‏گشت. آتش و شمشیری که «یزید» و «ابن‏زبیر» در عراق و حجاز بر ضدّ خاندان پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم به کار بردند،(19) یکی از پیامدهای سرمشق ابوبکر و عمر است که براساس رفتار آن‏ها با فاطمه و علی علیه‏السلام توجیه می‏گشت و اقلاً از قبح آن کاسته می‏شد.
و مضحک این‏جاست
و مضحک این‏جاست که متعصب‏های دو آتشه می‏کوشند که از ظلم‏های ابوبکر و عمر به علی و فاطمه علیهاالسلام دفاع کنند. گویی اینان بی‏خبرند یا خودشان را به بی‏خبری می‏زنند که خود ابوبکر، هنگام مرگش از ظلم‏هایش، ناله پشیمانی سر داد(20) و در زمان حیاتش نیز، صریحا گفت: «مرا شیطانی هست که گاهگاهی بر من مسلّط می‏گردد»(21)طبیعی است که ابوبکر با این عذر بدتر از گناه، عملاً به سایر حکام و خلفا می‏آموخت که اگر با وسوسه شیطان، کژی‏هایی بیاورند باز هم خودشان را شایسته حکومت و خلافت بدانند و از اعتراض مخالفان پروا نکنند؛ همان طوری که خود او از اعتراض اصحاب به جنایت‏های نماینده‏اش خالد، پروا نکرد. ابوبکر نه تنها از خالد جنایتکار، که مسلمانی را کشت و با کلّه او غذا پخت و خورد و با همسر او نیز زنا کرد، بازخواست هم ننمود، بلکه علاوه بر این، به او لقب «سیف الاسلام» داد و بدتر این‏که جنایت‏های او را با این دلیل خطرناک توجیه نمود که «تأوّل فاخطأ؛ یعنی، خالد اجتهاد کرد و خطا کرد.»(22)
واقعا قلم عاجز است که آثار تربیتی و سیاسی این‏گونه جملات را تصویر کند، فقط خدا می‏داند که این‏گونه جملات چقدر در ضلالت توده‏ها و تقویت معاویه‏ها و یزیدها، نقش داشته است. کمترین چیزی که در این زمینه باید گفت و گذشت این است که: با کمال تأسّف می‏بینیم که، اجتهاد اسلامی به اندازه‏ای ننگین می‏شود که حتّی خالدها را و طبعا معاویه‏ها و یزیدها را پاک می‏نماید، بلکه با لقبِ «شمشیر حقّ» آن‏ها را مفتخر می‏گرداند و از طرف دیگر، علی و فاطمه علیهاالسلام را به جرم مطالبه «فدک»، با لقب «روباه و دم روباه» درهم می‏کوبد. لقب اول عجیب و لقب دوم عجیب‏تر است، و توأمانی این دو لقب، که شیوه حکومت ابوبکر و همفکرانش را نشان می‏دهد، از همه عجیب‏تر است. و شما ای مسلمان‏های باوجدان بگویید: آیا خالد جنایتکار که مسلمانی را کشته و با همسر او زنا کرده و با کلّه او غذا پخته و خورده «سیف اللّه‏» است؟ و فاطمه و علی علیه‏السلام که برای «فدک» احتجاج می‏کنند روباه و دم روباه هستند و مثل آن زن زنادوست را دارند؟
روشن است که خلافکاری‏های ابوبکر و عمر، در همان محدوده و همان دوره، متوقّف نمی‏شد، بلکه در زمان‏های بعد نیز تداوم می‏یافت و در شیوه همه زمامداران مسلمان و در روحیّه همه افراد مسلمان، آثار فلاکت‏باری می‏گذاشت. اساسا، خلافکاری‏های آنان بود که دم به دم، اهل بیت را منزوی‏تر و تبهکاران را جری‏تر و روحانیّت اسلام را ضعیفتر ساخت. و بالاخره همان خلافکاری‏ها بود که با افزایش و گسترش طبیعی خود به مرحله وخیمی رسید و جامعه اسلامی را حتّی در زمان عثمان به سراشیبی بدبختی کشید. آری در جایی که عثمان، در خط همان خلافکاری‏ها، اهانت‏های شدیدی به اصحاب پیغمبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم و علی علیه‏السلام و یارانش بنماید و پُست‏های کلیدی خلافت اسلامی را، به خویشان امویش بسپارد و از باب نمونه برادرش، ولید تبهکار، را به حکومت عراق بگمارد و او در حال مستی، نماز صبح را چهار رکعت بگزارد و آنگاه به مأموم‏ها بگوید: «اگر بخواهید، باز هم بیشتر می‏خوانم»(23) در آن صورت کاملاً طبیعی است که جامعه اسلامی، به پرتگاه انحطاط واختلاف می‏افتاد و بدتر این‏که، روحیّه دینی‏اش را از دست می‏داد و مانند زمامداران فاسدش، گمراه و بزهکار می‏گشت؛ و این یک اصل اجتماعی است که علی علیه‏السلام درباره آن می‏فرماید:
اَلنّاسُ بِاُمَرائِهِمْ اَشْبَهُ مِنْهُمْ بِآبائِهِم.
شباهت مردم به زمامدارانشان، حتّی از شباهت آن‏ها به پدرانشان بیشتر می‏باشد.(24)
________________________________________
1. مستدرک نهج‏البلاغه کاشف‏الغطاء، ص 159.
2. شرح نهج، ج 2، ص 101 و ج 3،ص 415 و 456.
3. العیون و الحدائق، ص 197؛ منهاج‏السنّة ابن‏تیمیّه، ج 4، ص 156.
4. شرح نهج، ج 3، ص 114.
5 . حیاة محمد، طبع 2؛ اسرار سقیفه، 113.
6 . الغدیر، ج2، ص 288؛ ثم اهتدیت، 176.
7. شرح نهج، ج 2، ص 21.
8 . الامامة و السیاسة، ج 1، ص 4 به بعد؛ شرح نهج، ج 1، ص144 به بعد.
9. شرح نهج، ج 3، ص 120؛ الغدیر، ج 6، ص 294 به نقل از سنن ابن‏ماجه و مستدرک و سنن دارمی.
10. کنزالعمّال، ج 5، ص 237؛ تذکره ذهبی، ج 1، ص 5 ؛ طبقات ابن سعد، ج 5، ص 188.
11. مقدمه ابن‏خلدون، فصل ششم.
12. مسند احمد، ج 6، ص 9؛ صحیح مسلم، ج 2، ص 72؛ طبری، ج 2، ص 248؛ سنن بیهقی، ج 6. ص 300.
13. شرح نهج، ج 4، ص 81 .
14. الغدیر، ج 7، ص 194 به نقل از کتاب‏های معتبر اهل‏سنّت.
15. شرح نهج، ج 4، ص 80 .
16. شرح نهج، ج 4، ص 80 .
17. شرح نهج، ج 1، ص 134؛ عقدالفرید، ج5،ص 12؛ الامامة و السیاسه، ج 1، ص 12 و 13.
18. شرح نهج، ج 4، ص 80 .
19. شرح نهج، ج 4، ص 495.
20. مروج‏الذهب، ج 2، ص 301؛ طبری، ج 2، ص 619 ؛ الامامه و السیاسه، ج 1، ص 18.
21. شرح نهج، ج 4، ص 166؛ طبری، ج 2، ص 460؛ الامامة و السیاسه، ج 1، ص 16؛ البدایة و النهایة، ج 6، ص 203.
22. الغدیر، ج7، ص 160 به نقل از تاریخ ابی‏الفداء، ج1، ص 158 و تاریخ خمیس، ج2، ص 133.
23. مروج‏الذهب، ج 2، ص 335.
24. تحف‏العقول، ص 208.