مادر حضرت رضا علیه السلام

نامهای مادر امام
مادر امام رضا علیه السلام، بانویی به نام ( تُکتَم ) از اهالی نوبه است که پس از ورود به خانه موسی بن جعفر علیه السلام، وی را ( نجمه ) نامیده اند.
در کتابهای تاریخی ، از وی با نامهای ( سُکَن، خیزران، صقره، اروی ، ام البنین و طاهره ) نیز یاد شده است که اینها احتمالاً القابی است که به مناسبتهای گوناگون، به وی داده اند. مثلاً سُکَن از مادّه ( سکون ) به مناسبت وقار آن مخدَره، و خیزران ( که نام ترکه های سرخ رنگ بوته ای است) به مناسبت اندام ظریف وی ، و نجمه به دلیل نورانیت او، و صقره ( باز ) به جهت تیزبینی و همت والای آن بانو، و ام البنین به تفألِ آوردن فرزندان، و طاهره به دلیل حصانت و پاکی وی از دنائت بوده است.

نوبه کجاست؟
یاقوت حموی چند محلّ را به نام ( نوبه ) معرفی می کند:
1 ـ شهرکی در تونس
2 ـ موضعی در حجاز با فاصله سه روز راه از مدینه
3 ـ ناحیه ای در نزدیکی دریای تهامه ( دریای سرخ
4 ـ سرزمینی در جنوب مصر
بی شک، نجمه از چهارمین محلّ، یعنی سرزمین نوبه در جنوب مصر بوده است، ... زیرا وی در نیمه قرن دوّم هجری ( که امام کاظم علیه السلام حدود بیست سال داشت ) به عنوان برده به مدینه آورده شده و به بیت امام انتقال یافته است...
می دانیم که در این دوران، مردم تونس ( که در کتابهای تاریخی و فتوحات اسلامی ، به نام افریقیه خوانده شده است ) مسلمان بوده اند. سرزمین حجاز و همچنین کناره دریای سرخ ( که مراد ساحل عربستان است ) نیز در زمان ابوبکر (ـ 13 هجری ) تماماً جزو قلمرو اسلامی بوده است و نمی توان از این سرزمینها، مردمی را به عنوان اسیر به مدینه آورد و در معرض فروش قرار داد، پس نجمه از سرزمین وسیع نوبه، در جنوب مصر بوده است که تا آن زمان هنوز به تصرف مسلمین در نیامده بود.
این منطقه نوبه، نام جایی است در افریقا، در کنار نیل که بین اسوان ( استانی در جنوب مصر ) و سودان، واقع شده است و دو بخش را شامل می شود:
الف: نوبه سفلی که جزو خاک مصر و بین اسوان ( استانی در جنوب مصر ) و دره حلفا قرار دارد که پس از بستن سدّ اسوان، قسمتی از آثار باستانی آن به موزه های مصر منتقل شد و معبد بزرگی که در داخل سدّ قرار گرفته با تعبیه دیوار بتونی ، هم اکنون مورد بازدید مسافران و نمایشگر تمدّن دیرین این سرزمین است و بازدید از آن با قایقهای محلّی صورت می گیرد.
ب: نوبه عُلیا که در شمال شرقی کشور سودان واقع شده است و سلسله شانزدهم فراعنه مصر در آن جا معابدی ساخته اند که هم اکنون باقی است.
نوبه در گذشته های دور دارای تمدّن و حاکمان مقتدری بوده است که از آن جمله، کشور کوشی را در سده هشتم قبل از میلاد در آن دیار می توان نام برد.
پس از درگذشت اسکندر و به سرآمدن دوران جانشینان وی ( که به بطالسه معروف بوده اند ) مردم آن دیار مسیحیت را پذیرفتند و تا سده 14 میلادی که به دین اسلام مشرّف شدند، جزو پیروان دین مسیح به شمار می رفتند.
هم اکنون هفتاد درصد نژاد مردم شمال و غرب کشور سودان، نوبه ای ، و حدود سی درصد که در غرب سودان متوطّن اند، سودانی و سیاه پوست هستند. با توجّه به این مسأله که نژاد اهل نوبه از سیاه پوستان متمایز است، نباید نجمه را سیاه پوست دانست، بلکه چون سایر مردم شمال سودان و جنوب مصر، گندمگون و به اصطلاح عربها ( سمراء ) بوده است.
به هر حال، مردم این ناحیه هم اکنون مسلمان هستند و به عربی تکلّم می کنند و اتفاقاً ناحیه آباد کشور سودان همین بخش است که به واسطه برخورداری از سواحل نیل ( کناره رود نیل و دره یادشده ) از لحاظ دامداری و کشاورزی جزو مناطق خوب افریقاست.
یاقوت می نویسد: مردمان نوبه صاحب شتر و اسب و گاو گوسفندند. منتهی اسبهای نجیب متعلق به پادشاه است و نوع یابو یا برزون، متعلق به عامه است. محصول غلّه این ناحیه عبارت از گندم و جو و ذرّت می باشد.

برگرفته از کتاب: چهل حدیث حضرت رضا علیه السلام
نوشته کاظم مدیر شانه چی